Helma Lubbers

Mevrouw Alfabet

Helma Lubbers

Mevrouw Alfabet

Inclusief en genderneutraal schrijven

Het woord waar je steeds meer over hoort: genderneutraal. Wat betekent dat nou eigenlijk? En wat betekent het voor ons taalgebruik? Hoe kun je hiermee omgaan als je een tekst schrijft? Hoe schrijf je een tekst waar iedereen zich in thuis voelt?

Genderneutraal

Genderneutraal houdt in dat we geen labeltje van ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ meer plakken op mensen, dingen of eigenschappen. De NS bijvoorbeeld, spreekt reizigers tegenwoordig aan met ‘beste reizigers’ in plaats van met ‘beste dames en heren’, zodat mensen die zich niet identificeren als man of vrouw (bijvoorbeeld non-binaire personen of intersekse personen), zich ook aangesproken voelen.

Nog een voorbeeld is dat Hema de geslachtsaanduidingen van kinderkleding heeft gehaald. Er zijn dus geen labels meer waar ‘jongen’ of ‘meisje’ op staat, waardoor kinderen zich vrijer voelen om de kleding te kiezen die ze echt leuk vinden, of het nou roze of blauw is en of er nou een astronaut of een prinses op staat. Het is een poging om afstand te doen van seksistische stereotypes.

Persoonlijk vind ik het goed dat er rekening wordt gehouden met dit soort zaken. Mensen die zich wel identificeren als man of vrouw, hebben er geen last van als ze aangesproken worden met ‘beste reiziger’ en mensen die zichzelf geen man of vrouw noemen of voelen, voelen zich nu hopelijk ook aangesproken. Een klassieke win-win-situatie lijkt me.

Ook wat betreft de kledinglabels vind ik het een mooie aanpassing, want waarom zou een trui met een dinosaurus alleen voor jongens mogen zijn? En waarom zou een roze shirt alleen voor meisjes mogen zijn? Je zou gewoon moeten kunnen dragen wat je zelf mooi vindt, ongeacht je geslacht.

Diversiteit

Er is over dit onderwerp nogal wat ophef geweest vorig jaar en het woord ‘genderneutraal’ was zelfs het meestgekozen woord in de verkiezing van Weg met dat woord!, wat me toch wel verbaasde. Vinden mensen het onbelangrijk en oninteressant? Of vinden ze het wel belangrijk maar vinden ze het woord niet mooi of niet geschikt? Of begrijpen ze het misschien niet?

Mensen schijnen bij ‘genderneutraal’ vooral te denken dat mannen en vrouwen er hetzelfde uit moeten zien, dat er geen onderscheid meer mag zijn. Dat merkte ik vooral op bij de Hema-hype: ‘moet alles dan neutraal zijn? Mag mijn dochter dan geen roze jurkjes meer aan?’

Natuurlijk mag dat nog wel. Door de labels weg te halen, ontstaan er júíst veel meer mogelijkheden! Je kunt kiezen op basis van wat je mooi vindt, in plaats van dat je iets kiest op basis van wat je mooi zou moeten vinden volgens een labeltje. Ik las dat daarom ‘genderdiversiteit’ eigenlijk een beter woord is, omdat het meer de nadruk legt op de diversiteit die er mag zijn, terwijl ‘genderneutraal’ soms dus de indruk wekt dat alles neutraal moet zijn. Dus in dat opzicht zou genderneutraal misschien inderdaad mogen verdwijnen.

Inclusieve taal

Als je een neutrale tekst wilt schrijven, kan dat nogal eens lastig zijn. Overal maar gewoon ‘hij’ neerzetten is makkelijk, maar hiermee blijf je uitgaan van de mannelijke norm. Heel veel mensen voelen zich dan dus niet aangesproken.

Hoe kun je dan inclusief schrijven? Dat houdt in, hoe schrijf je een tekst waarin je uitgaat van de gelijkwaardigheid van alle mensen? Een inclusieve tekst sluit niemand uit en maakt geen onderscheid in mensen op basis van sekse, en idealiter ook niet op basis van ras, geloof, leeftijd en seksuele voorkeur. Hoe houd je zo’n tekst leesbaar?

Wat je natuurlijk vaak ziet, is dat in een tekst steeds ‘hij/zij’ staat. Op zich niet gek, maar het leest erg onprettig. Bovendien wordt hiermee geen rekening gehouden met non-binaire mensen. Hetzelfde geldt voor ‘zhij’ wat ik ook wel eens tegen ben gekomen. Het komt allebei gekunsteld over, het is niet prettig leesbaar en het is niet inclusief.

Wat dan wel?

Wat denk ik vooral belangrijk is, is dat we ons bewust worden van ons taalgebruik. Maar hoe pak je dat in de praktijk nou aan als je een tekst schrijft?

Vervangen voor een inclusief woord

Het vervangen van sommige woorden kan veel doen. Het is redelijk makkelijk en is niet erg ingrijpend voor een tekst. In de meeste gevallen zal het niet eens opvallen dat deze woorden gewijzigd zijn. Een paar voorbeelden:

Ouders in plaats van vaders en moeders.

Partner in plaats van man/vrouw/echtgenoot/echtgenote.

Kinderen/scholieren/leerlingen in plaats van jongens en meisjes.

Zo heb je nog veel meer neutrale woorden die je kunt gebruiken, zoals: ‘bewoner’, ‘individu, ‘persoon’, ‘mensen’. Je kunt zelf vast ook nog wel meer bedenken. Dit werkt helaas niet bij alles. Met name bij beroepen zie je vaak duidelijk het onderscheid tussen man en vrouw. Neem bijvoorbeeld ‘directeur/directrice’. Er gaan stemmen op om in dit geval altijd de mannelijke vorm te gebruiken omdat die het neutraalst zou zijn, maar bij het gebruik van ‘directeur’ denk je toch eigenlijk gelijk aan een man.

Zin omvormen

Je kunt je tekst ook een andere vorm geven. Wat goed werkt, is een tekst schrijven in de je-vorm. Je hoeft dan al veel minder rekening te houden met het hele hij/zij-verhaal. Een voorbeeld:

We verwachten dat elke medewerk(st)er zijn/haar werkkleding draagt en dat zijn/haar uiterlijk netjes verzorgd is.

Dit wordt:

We verwachten dat je je werkkleding draagt en dat je uiterlijk netjes verzorgd is.

Je kan zo’n zin ook neutraler maken door het meervoud te gebruiken:

We verwachten dat alle medewerkers hun werkkleding dragen en dat hun uiterlijk netjes verzorgd is.

Dit zijn best eenvoudige manieren om een tekst inclusiever te maken. Hiermee veronderstel je niet gelijk een bepaald geslacht bij je lezers en je sluit geen groepen uit. Bovendien ziet het er ook nog eens mooier uit.

Stereotypes vermijden

Stereotypes zijn lastige dingen. Je hebt zelf vaak namelijk niet door dat je ze gebruikt. Dus ook al doe je nog zo je best, soms glipt er toch zo’n rotding tussendoor omdat je iets als vanzelfsprekend aanneemt. Bewustwording is hier dus vooral belangrijk. Ik denk dat een tekst al gauw inclusiever wordt wanneer je stereotypes vermijdt.

Neem dus niet aan dat elke vrouw kinderen wil. Neem niet aan dat alle homoseksuele mannen van mode houden. Portretteer meisjes niet slechts als lieve, lachende prinsesjes die gered moeten worden door een prins. Portretteer jongens niet slechts als wilde, stoere, vechtende superhelden. Neem niet aan dat mannen stoere macho’s moeten zijn. Zet ‘transgender’ niet af tegen ‘normaal’. Neem niet aan dat mannen carrière moeten maken en dat vrouwen minder ambitie hebben.

Zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan, maar ik denk dat het punt wel duidelijk is.

Conclusie

Dit soort stereotypes en het vasthouden aan ‘hij’ of ‘hij/zij’ in een tekst, geven een bepaalde boodschap af aan mensen die afwijken van de norm of mensen die zich niet thuis voelen in het geschetste beeld, namelijk: ‘ik hoor er niet bij’ of ‘er klopt iets niet aan mij’. Dit geeft mensen een slecht gevoel.

Dat is voor hen niet leuk, maar voor jou ook niet. Want het kan voor jou als gevolg hebben dat je tekst niet verder gelezen wordt. En dat wil je niet, want je schrijft het niet voor niets. Je wilt met je tekst iets bereiken, mensen aanzetten tot actie, tot het kopen van jouw product of tot het afnemen van jouw dienst. Als lezers een negatief gevoel overhouden aan je tekst, kan je er wel zeker van zijn dat je aan hen niks verkopen gaat.

Als je een stuk aan het schrijven bent en je wilt een brede doelgroep aanspreken, sta dan eens bij dit soort dingen stil. Want niet iedereen past in één bepaald stereotiep vakje. Jouw identiteit en jouw leven zijn toch ook niet in één stereotype te vangen?

Het bovenstaande is gericht op hoe je een tekst zou kunnen schrijven op een inclusieve manier. Dit zijn enkele tips, maar iedereen heeft uiteindelijk natuurlijk een eigen manier. Het feit blijft natuurlijk bestaan dat in de spreektaal dingen vaak anders gaan, maar aangezien ik tekstschrijver ben, heb ik me hier beperkt tot het bieden van enkele opties voor geschreven tekst. Ik hoop dat je er wat aan hebt. Heb je nuttige opmerkingen of aanvullingen? Stuur me dan een berichtje.