Uitweiden of uitwijden? Wat is eigenlijk het verschil? 

Wanneer gebruik je weiden en wanneer wijden? Je kunt er alle kanten mee op. Dat betekent dat het ook vaak fout gaat. Vooral uitweiden en uitwijden worden nogal eens door elkaar gebruikt. Hoe gebruik je deze woorden nou eigenlijk op de juiste manier? Welke betekenissen zijn er allemaal?

Weiden en uitweiden

Weiden heeft de maken met de wei. Het werkwoord weiden betekent dan ook dat je dieren laat grazen. Het woord uitweiden is hiervan afgeleid. Dit woord werd vroeger gebruikt als de dieren buiten de weide gingen grazen. Gaandeweg kreeg het ook de betekenis van ‘afdwalen’. Zo zijn we dus aangekomen bij de huidige betekenis, namelijk dat je iets uitvoerig bespreekt of van het eigenlijke onderwerp afdwaalt:

Mijn vader weidde flink uit over zijn nieuwe auto.

Het is beter als we hier niet verder over uitweiden.

Naast uitweiden bestaat ook nog het woord ontweiden. Dit heeft de betekenis van ‘een dier van de ingewanden ontdoen’. Dit heeft weinig meer met de wei te maken, want weide is hier afgeleid van het woord ingewand.

Wijden en uitwijden

Mensen verwarren uitweiden vaak met uitwijden, maar de betekenis van beide woorden verschilt wel degelijk. Uitwijden is namelijk afgeleid van het woord wijd. Logischerwijs betekent uitwijden dan ook dat iets wijder wordt, of wijder gemaakt wordt. Je komt dit woord eigenlijk niet vaak tegen:

Mijn nieuwe schoenen zaten te strak, dus ik moest ze laten uitwijdenbij de schoenmaker.

Wijden wordt ook gebruikt in veel andere constructies, die weinig te maken hebben met hoe wijd iets is. Je kunt je bijvoorbeeld wijden aan iets:

Tijdens de laatste fase van haar studie wijdde ze zich volledig aanhaar afstudeerscriptie.

In bovenstaande zin heeft wijden de betekenis ‘aandachtig ergens mee bezig zijn’. Hierbij hoort ook het woord toewijden, dat ook betekent dat je al je aandacht ergens aan schenkt, dat je ergens helemaal voor gaat:

Ze is heel erg toegewijd aan haar patiënten. 

Ten slotte heeft wijden (of inwijden) ook nog een religieuze betekenis. Iets kan gewijd zijn, wat betekent dat het gezegend is. Dit houdt bijvoorbeeld in dat iets door de (in)wijding geschikt is geworden om te gebruiken in een eredienst of dat je door de wijding de zegen van God afroept over een bepaald persoon of voorwerp:

Hij werd gewijd tot bisschop.

Het woord inwijden wordt ook wel op een meer informele manier gebruikt, om te laten zien dat iets voor het eerst in gebruik genomen wordt:

We houden een housewarming om ons nieuwe huis in te wijden.

Daar komt nog bij dat je ook iets kunt ontwijden. Dit is het tegenovergestelde van wijden. Het betekent dat iets ontheiligd of geschonden is:

Tijdens de Beeldenstorm werden heilige voorwerpen vernietigd en kerken ontwijd.

Wijds of weids?

Niet alleen de woorden uitwijden en uitweiden leiden tot problemen. Hetzelfde geldt voor wijds en weids. Het woord weids is afgeleid van weide. Als je geniet van een weids uitzicht, dan benadruk je de ruimtelijkheid van je uitzicht. Het is wel begrijpelijk dat weids wordt verward met wijds, aangezien een groots, ruimtelijk uitzicht ook wel iets met de wijdte te maken heeft.

Het woord wijds daarentegen, heeft helemaal niets te maken met het uitzicht. Het heeft juist weer te maken met wijd in de betekenis van ruim of breed. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat je iets wijds hebt aangetrokken.

Wijten

Wijten betekent weer iets heel anders dan wijden of weiden, maar aangezien het qua klank zo in de buurt ligt, is het wel handig om dit woord toch ook even te bespreken. Wijten aan betekent dat je iets toeschrijft aan iemand. Je geeft iemand of iets ergens de schuld van.

Hij wijt het aan zijn leraar dat hij een onvoldoende heeft gekregen voor zijn scriptie.

Het auto-ongeluk is te wijten aan het slechte onderhoud van de auto.

Wijten aan heeft dus een heel andere betekenis dan weiden en wijden, maar in de spreektaal hoor je geen verschil tussen wijt, wijd, wijdt, weid of weidt:

Hij wijt zijn hoofdpijn aan de medicijnen.

Ze weidt nogal uit over haar schoonfamilie.

De bisschop wijdt het altaar.

Ik wijd mijn leven geheel aan mijn kinderen.

Zo. Dat was heel wat info. Hopelijk is het verschil tussen al deze woorden nu duidelijk. Toch niet? Laat het gerust weten!